Alzheimer – przyczyny i objawy choroby
Choroba Alzheimera (AD) uważana jest za najczęstszą przyczynę demencji starczej i szacuje się, że liczba chorych znacznie wzrośnie. Omawiana jednostka chorobowa ma charakter neurodegeneracyjny i spowodowana jest przewlekłą chorobą mózgu z charakterystycznymi upośledzeniem funkcji poznawczych i emocjonalnych. Etiologia choroby Alzheimera nie jest całkowicie wyjaśniona, wiadomo natomiast, że występują typowe zmiany neurodegeneracyjne zwane splątkami neurofibrylarnymi. Charakterystyczne dla tej jednostki chorobowej jest obecność w mózgu tzw. blaszek amyloidowych, potocznie nazywanych blaszkami starczymi. Badania wykazują, że do najwcześniejszych objawów choroby należy zaburzona produkcja lub degradacja amyloidu beta – białka powstającego z prekursora amyloidu, który występuje w centralnym układzie nerwowym w dużej ilości [1].
Do typowych objawów choroby Alzheimera należą zaburzenia pamięci, zapominanie słów, zaburzenia orientacji, koncentracji i uwagi. Towarzyszą temu również omamy, wahania nastroju, problemy ze snem, stany depresyjne oraz często przekonanie o zagrożeniu życia chorego[2].
Choroba Alzheimera a dieta
Coraz częściej mówi się o znaczeniu składników odżywczych w prewencji i rozwoju choroby Alzheimera. Odpowiednio zbilansowana dieta, czyli taka, które dostarcza wszystkich potrzebnych składników odżywczych przyczynia się do lepszej pracy mózgu i do utrzymania masy ciała. Warto wspomnieć, że demencja starszych i inne objawy towarzyszące chorobie Alzheimera mogą wpływać na częstsze pomijanie posiłków i przyczyniać się do rozwoju niedożywienia.
Kwasy tłuszczowe
Badania wykazały, że istotny wpływ ma rodzaj kwasów tłuszczowych, które spożywamy. Nadmierna podaż kwasów tłuszczowych trans, obecnych między innymi w żywności przetworzonej, twardych margarynach i słodyczach, wpływa na postępujące zaniki pamięci już u osób poniżej 45 r. ż. Natomiast spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNKT), jak DHA zapobiega powstawaniu typowych zmian w chorobie Alzheimera jak blaszki amyloidowe i sploty neurofibrylarne. Spożywanie ryb będących źródłem kwasów omega 3 powoduje zmniejszenie rozwoju choroby o 60% w porównaniu z osobami niespożywającymi tych kwasów [3].
Przeciwutleniacze
Wydaje się, że działanie prewencyjne można przypisać antyoksydantom takim, jak witamina C, witamina E, tokoferole, cysteina, glutation oraz flawonoidom, jednak brak jest jednoznacznych dowodów na obniżenie ryzyka rozwoju tej choroby. D Przeciwzapalne działanie antyoksydantów wskazuje na to, aby dieta osób chorych na Alzheimera miała wysoki potencjał oksydacyjny i była bogata w warzywa, owoce i oleje roślinne [3,4]. Okazuje się, że wysokie spożycie kurkuminy zawartej w curry, zmniejsza 4,4-krotnie częstość występowania AD w populacji indyjskiej w porównaniu do populacji Stanów Zjednoczonych oraz wpływa na lepsze wyniki testów sprawności umysłowej seniorów [3]. Niekorzystnie natomiast wpływa wysokie stężenie homocysteiny, które koreluje ze zwiększonym ryzykiem sercowonaczyniowym i może wpływać pośrednio na rozwój choroby Alzheimera z powodu szybszego powstawania blaszek amyloidowych. Powodem wysokiego stężenia homocysteiny mogą być niedobory witaminy B6, B12 i kwasu foliowego, dlatego dieta chorych i seniorów powinna być obfita w produkty pełnoziarniste, chude mięso i ciemnozielone warzywa liściaste [4].
Dieta śródziemnomorska i DASH
Od dawna wiadomo, że dieta śródziemnomorska, uznana za najzdrowszą na świecie, ma korzystne działanie w prewencji cukrzycy typu 2, hipercholesterolemii i chorób układu sercowo- naczyniowego. Do zalet tej diety przypisuje się działanie korzystne na funkcje poznawcze. Dieta śródziemnomorska cechuje się wysokim spożyciem warzyw, roślin strączkowych, ryb morskich, orzechów, owoców i oliwy z oliwek przy jednocześnie niskim spożyciu nasyconych kwasów tłuszczowych pochodzących z masła, mięsa i żywności przetworzonej [5]. Inną dietą wpływającą korzystnie na funkcje poznawcze jest dieta DASH dedykowana pierwotnie osobom z nadciśnieniem tętniczym. Dieta DASH kładzie nacisk na zmianę sposobu odżywiania, spożywanie chudego nabiału i mięsa i jest bliższa krajom zachodnim niż dieta śródziemnomorska. Zalety stosowania wyżej dwóch wymienionych diet zainspirowały do stworzenia diety MIND mającej na celu poprawę sprawności poznawczej [5].
Zasady diety MIND
Dieta MIND łączy w sobie dwie diety – dietę śródziemnomorską oraz dietę DASH. Obie diety mają wysoką skuteczność w prewencji chorób cywilizacyjnych i wykazują się różnorodnością. Dieta MIND opiera się na żywności nieprzetworzonej i głównie bazuje na produktach pochodzenia roślinnego. W tym modelu żywienia zaleca się zwiększenie spożycia ciemnozielonych warzyw (nawet do 6 porcji tygodniowo), będących źródłem antyoksydantów oraz świeżych warzyw ogółem. Dieta MIND w odróżnieniu do dwóch diet bazowych określa, które owoce powinny być spożywane. Owoce jagodowe jak truskawki, maliny, czarne jagody i borówki amerykańskie, to grupa produktów, która w jednym z badań wykazała pozytywny wpływ na funkcje poznawcze. Oprócz odpowiedniego doboru produktów żywnościowych, dieta MIND określa techniki kulinarne i rekomenduje unikanie smażenia, zwłaszcza ryb i mięsa. W odróżnieniu do diety DASH i śródziemnomorskiej, zaleca się zwiększenie podaży orzechów z 3 do 5 porcji tygodniowo. W miejsce czerwonego mięsa, tłustych serów, masła i margaryny należy wprowadzić niesmażone mięso drobiowe, owoce morza i ryby, oliwę z oliwek, nasiona roślin strączkowych i produkty pełnoziarniste [5].
Kaloryczność posiłków dla pacjentów z Alzheimerem
Wartość kaloryczna diety powinna być dostosowana indywidualnie do pacjenta i powinna uwzględniać jego stan odżywienia. Chorzy na Alzheimera to głównie osoby starsze, których często dotyczy brak apetytu. Jedzenie 5 posiłków o niewielkich objętościach pomoże choremu pokryć dzienne zapotrzebowanie na makroskładniki. Kaloryczność diety u osób z niską masą ciała powinna być zwiększona, a u osób o prawidłowym BMI powinna zapewniać utrzymanie właściwej masy ciała [3].
Wyzwania żywieniowe
Choroba Alzheimera dotyczy w głównej mierze osób starszych. Jest to grupa, która często potrzebuje specjalistycznego wsparcia żywieniowego. Wśród seniorów obserwuje się zjawisko niedożywienia wynikające z nieodpowiedniej podaży składników i energii lub niedożywienia związanego z chorobą. Badania wykazują, że co 4. osoba z cierpiącą na chorobę Alzheimera ma cechy niedożywienia. U osób starszych często odnotowuje się brak apetytu, zaburzenia smaku i szybsze uczucie sytości. Wraz z wiekiem zanika zdolność enzymatyczna jelit, pogarsza się stan uzębienia, zwiększa się zapadalność na choroby i częściej występuje wielolekowość. Żywienie osób z Alzheimerem powinno być zgodne z zasadami racjonalnego odżywiania osób starszych. Należy zapobiegać rozwojowi niedożywienia, dostosować techniki przygotowania potraw do możliwości pacjenta i unikać potraw ciężkostrawnych.
Nie tylko co, ale i w jakim otoczeniu
Oprócz komponowania diety istotne znaczenie ma otoczenie, w którym chorzy spożywają posiłek [3]. Osoby chorujące na Alzheimera są wrażliwe na hałas i bodźce zewnętrzne, dlatego spokojna atmosfera i wyłączenie elektroniki pozwoli pacjentom odpowiednio skupić się na jedzeniu. Warto zadbać o jaskrawy kolor talerza, na którym jest potrawa, przewietrzyć pomieszczenie i odpowiednio je oświetlić [6]. Chorzy na Alzheimera często nie potrafią decydować o wyborze potrawy, zapominają o spożyciu posiłku bezpośrednio po zjedzeniu lub przestają jeść po jednym kęsie potrawy. Dobrym rozwiązaniem na brak zdecydowania się chorego jest podawanie składników potrawy pojedynczo, a dla pacjentów, którzy zapominają o zjedzonym posiłku można przygotować niskokaloryczne przekąski w postaci gotowanych słupków warzyw lub owoców [3].
Jadłospis w diecie MIND
Śniadanie:
Drugie śniadanie:
Obiad
Podwieczorek
Kolacja:
Piśmiennictwo:
1. Szumilas K., Metody oddziaływań niefarmakologicznych u pacjentów z chorobą Alzheimera, Horyzonty współczesnej fizjoterapii 2016
2. Gaweł M. i wsp, Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr 7, 2015
3. Dochniak M. i wsp, Żywienie w prewencji i leczeniuchoroby Alzheimera i choroby Parkinsona, Piel. Zdr. Publ. 2015, 5, 2, 199–208
4. Wyka J, CZYNNIKI ŻYWIENIOWE W ZAPOBIEGANIU CHOROBIE ALZHEIMERA, Rocz Panstw Zakl Hig 2012, 63, Nr 2, 135 – 140
5. Kaluzniak A i wsp, Wpływ diety na zachowanie sprawności funkcji poznawczych przez osoby starsze – możliwości zdrowotne wynikające ze stosowania diety MIND, GERIATRIA 2018; 12: 110-116
6. Łucka A i wsp, Nieprawidłowy stan odżywienia u pacjentów z chorobą Alzheimera, Aktualn Neurol 2017, 17 (4), p. 190–197