Jaką dietę stosować, gdy organizm wyczerpany jest chorobą?

Regeneracja organizmu po chorobie

Chorobą nazywamy stan organizmu, w którym następują nieprawidłowe reakcje układów i narządów na bodźce wewnętrzne lub zewnętrzne. Przyczyną takiego stanu mogą być infekcje, czynniki chemiczne, urazy, oparzenia, reakcje immunologiczne czy niedobory pokarmowe. Często nieodłącznym elementem trwania choroby jest reakcja zapalna, w tym gorączka, obrzęk lub ból. Zapalenie to reakcja obronna organizmu mająca na celu zniszczenie patogenu, a następnie regenerację tkanek [1]. Podczas tego procesu organizm uruchamia wiele mechanizmów, co zwiększa wydatek energetyczny i przyczynia się do osłabienia organizmu.

Skutki choroby

W zależności od jednostki chorobowej organizm jest narażony na niewłaściwe trawienie, wchłanianie, wzmożoną utratę składników lub katabolizm. W chorobie z towarzyszącym stanem zapalnym zwiększeniu ulega zapotrzebowanie na białko. Odpowiednia ilość białka reguluje procesy regeneracyjne organizmu i wspomaga odporność chorego. Chorobie towarzyszą stany i objawy, które utrudniają właściwe żywienie. Brak apetytu, ból, zaburzenia smaku, nudności, wymioty, objawy towarzyszące radioterapii, chemioterapii i farmakoterapii to tylko kilka czynników, które zwiększają ryzyko rozwoju niedożywienia związanego z chorobą. Po przebytej chorobie organizm potrzebuje uzupełnić niedobory, które utracił. W zależności od czasu trwania, stanu odżywienia pacjenta i rodzaju jednostki chorobowej należy wdrożyć odpowiednie żywienie. Wczesna interwencja żywieniowa zapewni szybszą regenerację, zwiększy siłę mięśniową, zminimalizuje ryzyko powikłań po chorobie i wspomoże odporność organizmu pacjenta [2].

Które pokarmy dodadzą energii osłabionemu pacjentowi?

Nie istnieje jeden właściwy sposób żywienia pacjenta osłabionego po chorobie. Do każdej osoby należy podchodzić indywidualnie i uwzględniać takie czynniki jak stan odżywienia, rodzaj choroby, czas trwania choroby, objawy towarzyszące chorobie (wymioty, biegunka, zaburzenia trawienia i wchłaniania) oraz preferencje żywieniowe chorego i jego stan ogólny. Dieta po chorobie powinna pokrywać zapotrzebowanie chorego na energię, składniki odżywcze, składniki mineralne i uwzględniać zwiększoną ilość białka w celu uzupełnienia niedoborów zwłaszcza, gdy pacjent utracił masę ciała, miał gorączkę czy jest po przebytym urazie. Posiłki chorego powinny być przygotowane technikami kulinarnymi charakterystycznymi dla diety łatwostrawnej, jak gotowanie w wodzie, gotowanie na parze, duszenie, pieczenie w rękawie, przecieranie i miksowanie. Podawanie pacjentowi małych i częstych porcji nie obciąży przewodu pokarmowego i pobudzi apetyt. Przykłady posiłków, które dostarczą w małej porcji ważnych składników odżywczych, zawierające łatwo przyswajalne białko i ułatwiające regenerację organizmu to np.:



jajka na miękko,
gulasze drobiowe,
kanapki na pszennym chlebie z pieczoną rybą.



Delikatnie przyprawione posiłki przygotowane dozwolonymi technikami kulinarnymi, o umiarkowanej zawartości tłuszczu i błonnika krócej pozostają w żołądku pacjenta, dzięki czemu łatwiej można zwiększyć ich częstotliwość i szybciej uzupełnić niedobory żywieniowe po chorobie [3].

Które pokarmy wpływają na odporność po chorobie i nie tylko?

Zależność pomiędzy komponentami diety a stanem zdrowia jest znana od dziesięcioleci. Zwiększony udział białka w diecie ma na celu budowę i odnowę tkanek zniszczonych po chorobie, tworzenie hormonów, enzymów i przeciwciał pełniących kluczową rolę w układzie odpornościowym organizmu. Do produktów będących dobrym źródłem białka zaliczamy chudy drób, produkty mleczne, jaja, ryby i rośliny strączkowe [3]. Oprócz białka warto do diety chorego wprowadzić wielonienasycone kwasy tłuszczowe znajdujące się w łososiu, śledziu, makreli, halibucie, siemieniu lnianym, oleju rzepakowym czy oliwie z oliwek. Kwasy te przyczyniają się do zmniejszenia stanu zapalnego organizmu. Warto zadbać o odpowiednią podaż witamin, zwłaszcza witaminy A (jaja, masło, produkty mleczne, ciemnozielone liściaste warzywa), witaminy D (drobne tłuste morskie ryby) oraz witaminy E (oleje roślinne, nasiona), które mają działania przeciwutleniające. Selen, zawarty w mięsie, rybach, przetworach mlecznych to pierwiastek stymulujący układ odpornościowy, a niska podaż żelaza i cynku wiąże się z obniżoną ochroną organizmu przed patogenami [4].

Których pokarmów nie podawać pacjentowi po chorobie?

Żywienie pacjenta powinno być dobierane indywidualnie, jednak bezpośrednio po chorobie nie zaleca się nadmiernego obciążania przewodu pokarmowego potrawami ciężkostrawnymi, wzdymającymi czy wysokobłonnikowymi. Podczas osłabienia organizmu powinno się unikać potraw ostro przyprawionych, smażonych i przetworzonych. W przypadku braku tolerancji potraw o charakterze lekkostrawnej i nieustającym brakiem apetytu warto rozważyć włączenie doustnych preparatów odżywczych[3], do kupienia w aptece.

Brak apetytu i jadłowstręt u pacjentów

Co robić, gdy pacjent nie ma apetytu lub cierpi na jadłowstręt? Zaburzenia odżywiania stanowią poważny problem u pacjentów w wieku podeszłym, ale też u przewlekle chorych. Brak apetytu często stanowi objaw wielu jednostek chorobowych, takich jak cukrzyca, nowotwory, depresja, demencja, choroby wątroby, choroby trzustki lub niedokrwistość. Niektóre jednostki chorobowe nie muszą powodować utraty łaknienia, ale już rodzaj prowadzonej terapii tak. Leki, chemioterapia, suchość w ustach, zmiana smaku i osłabienie towarzyszące chorobie powodują, że pacjent unika posiłków, co powoduje, że stan jego odżywienia się pogarsza . Czynniki społeczne, psychologiczne, towarzysząca sarkopenia i procesy starcze również będą się przyczyniały do ryzyka rozwoju niedożywienia. Utrata apetytu u seniorów wraz z towarzyszącym spadkiem masy ciała można zdefiniować jako jadłowstręt wieku podeszłego. Przyczyn braku łaknienia można doszukiwać się nie tylko w jednostkach chorobowych współtowarzyszących, ale również w procesach starzenia się organizmu. W wieku podeszłym obserwuje się szybszy sygnał sytości i częstszy brak odczuwania głodu, co jest konsekwencją zmian wydzielania i wrażliwości hormonów powodujących sytość i łaknienie. Towarzyszące seniorom częstsze zaparcia, opóźnione opróżnianie żołądka, zmiany odczuwania smaku, wielolekowość to tylko kilka przyczyn rzadszego przyjmowania posiłków [5].

Postępowanie przy braku apetytu u osoby chorej i chorej przewlekle Brak apetytu u seniora i chorych przewlekłe jest częstym zjawiskiem i wymaga zmiany sposobu żywienia. Żywienie osób starszych często wymaga eliminacji wielu produktów żywnościowych, jednak posiłki należy przygotowywać z produktów, które są najbliższe preferencji żywieniowych chorego. Zaleca się zwiększenie częstotliwości posiłków o małej objętości, ponieważ zbyt duże porcje, które przekraczają możliwości pacjenta, mogą go skutecznie zniechęcić do jedzenia. Właściwe żywienie pacjenta zawsze musi być indywidualne i dostosowane pod jednostkę chorobową, stan odżywienia, stan ogólny pacjenta i jego preferencje. U chorych z brakiem apetytu zaleca się przygotowanie potraw technikami typu gotowanie, duszenie, pieczenie w rękawie, miksowanie i przecieranie, jednak posiłki muszą być urozmaicone i aromatyczne. Do jedzenia warto dodawać zioła i sok z cytryny, które pobudzają produkcję śliny. U pacjentów niedożywionych lub z nieustanną utratą masy ciała, należy wzbogacać posiłki o dodatkową wartość kaloryczną poprzez dodatek żółtek, masła, śmietany, mielonego mięsa lub doustnymi preparatami specjalnego przeznaczenia medycznego jak nutridrink [6]. Czy i jak pobudzić apetyt u seniora Konsekwencje zdrowotne pomijania posiłków u starszych mogą być bardzo poważne i nie należy ich bagatelizować. Wraz z wiekiem pogarsza się sprawność fizyczna, zmniejsza się masa mięśniowa, następuje utrata sił i pojawiają się bóle przewlekłe. Izolacja społeczna, ubytki w uzębieniu, depresja, demencja to tylko część czynników przyczyniających się do zwiększenia ryzyka niedożywienia [1]. Oprócz komponentów posiłku, ważna jest atmosfera spożywania i otoczenie towarzyszące przy jedzeniu. Chory powinien jeść w spokoju, w przewietrzonym pomieszczeniu lub, jeżeli jest taka możliwość, w gronie bliskich mu osób. Posiłki powinny być małe, a karmienie powolne i dostosowane do możliwości chorego. Na zwiększenie apetytu wpływa odpowiednia estetyka posiłku, przebywaniu na świeżym powietrzu lub ewentualna aktywność fizyczna. Żywienie seniorów stanowi wyzwanie, a brak interwencji żywieniowej może pogłębić niedożywienie, zespół kruchości, sarkopenię i zwiększyć ryzyko przedwczesnego zgonu [6],

Piśmiennictwo:

Piśmiennictwo:

1. Thor P, Podstawy Patofizjologii Człowieka, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne VERSALIUS, Kraków 2009

2. Sobotka L, Podstawy Żywienia Klinicznego, Scientifica ESPEN Wyd 4, Kraków 2013

3. Jarosz M. (red.) Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa;2011

4. Dymarska E, WPŁYW SPOSOBU ODŻYWIANIA NA UKŁAD ODPORNOŚCIOWY. IMMUNOMODULACYJNE DZIAŁANIE KWASÓW TŁUSZCZOWYCH, WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH ORAZ PRZECIWUTLENIACZY, Nowiny Lekarskie 2013, 82, 3, 222–231

5. Wernio E i wsp., Anoreksja wieku podeszłego – epidemiologia, przyczyny, konsekwencje zdrowotne, GERIATRIA 2016; 10: 32-38

6. Jarosz M., Praktyczny podręcznik dietetyki, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010 Frazy kluczowe do pogrubienia w tekście: zaburzenia odżywiania, brak apetyty, brak apetytu u seniora, przyczyny braku apetytu