Biegunka u osób chorych i starszych. Co powinny jeść?

Co to jest biegunka?

Stan, w którym chory oddaje płynne lub półpłynne stolce, których masa przekroczy 250 g dziennie, a częstotliwość oddawania jest większa niż 2 razy na dobę nazywamy biegunką [1]. Wśród przyczyn biegunek wyróżniamy zatrucia pokarmowe, biegunkę infekcyjną, polekową, biegunkę po antybiotykoterapii, a także spowodowaną alergią na pokarmy czy nietolerancją pokarmową. Przewlekła biegunka może występować u chorych z zespołem jelita drażliwego, zaburzeniami hormonalnymi, w celiakii, chorobie Leśniowskiego-Crohna, we wrzodziejącym zapaleniu jelita, u pacjentów z nadczynnością tarczycy oraz u pacjentów onkologicznych [2].

Dlaczego biegunka jest groźna szczególnie u osób chorych i starszych?

Biegunka może prowadzić do znacznej utraty wody i elektrolitów. W niektórych stanach chorobowych przewlekła biegunka może przyczyniać się do strat białka i lipidów, co pogłębia niedożywienie pacjenta i uniemożliwia wzmocnienie organizmu i regenerację tkanek. Kluczowe w terapii leczenia tego stanu jest poznanie przyczyny wzmożonego oddawania kału i wdrożenie postępowania terapeutycznego w tym zakresie. Podczas biegunki utrudnione jest wchłanianie i trawienie pokarmów, co przyczynia się do niewystarczającej podaży makro i mikroskładników z diety [2]. Dlatego odpowiednia dieta przy biegunce jest tak istotna a głodzenie nie wpływa pozytywnie na regenerację sił.

Jaką dietę stosować przy biegunce?

W zależności od przyczyny wystąpienia biegunki i jej postaci stosuje się różną interwencję żywieniową. W przypadku ostrej biegunki, czyli zwiększonej częstotliwości oddawania płynnych stolców trwających do 10 dni, podstawą leczenia żywieniowego jest zastosowanie diety płynnej [3]. Na tym etapie lekarz prowadzący może zlecić stosowanie doustnych płynów nawadniających lub dodatek glukozy i szczypty soli do wody pacjenta.

Stopniowe rozszerzanie diety

W miarę poprawy stanu pacjenta dietę zaczyna się rozszerzać do diety płynnej wzmocnionej, następnie papkowatej i lekkostrawnej. Należy pamiętać, że dieta płynna nie jest w stanie pokryć pełnego zapotrzebowania na energię i makroskładniki, dlatego przy zauważalnej poprawie zaleca się włączenie produktów o wyższej gęstości energetycznej, głównie będących źródłem węglowodanów, jak kleiki na wodzie, czerstwe pieczywo lub drobne kasze na wodzie [2]. W przypadku tolerancji produktów skrobiowych, zaleca się wprowadzenie do diety produktów białkowych, jak gotowane chude mięso, chude ryby lub białko jaja. Tłuszcze powinny być włączone do diety jako ostatnie z makroskładników. Oleje roślinne i masło podawane w małej ilości na surowo to najlepiej tolerowany tłuszcz w diecie chorego.

Przykłady produktów zapierających

Do żywienia należy włączyć produkty o charakterze zapierającym, jak ryż, budynie z kasz, lekkostrawne potrawki z mięsa i warzyw, pieczywo z mąki oczyszczonej, drobne kasze. Korzystny wpływ może mieć spożycie owoców zawierających garbniki i pektyny, które wiążą wodę. Zaliczamy do nich jagody, gotowane jabłka, niedojrzałe banany. Istotnym czynnikiem w diecie przy biegunce jest ograniczenie spożycia produktów bogatobłonnikowych, smażonych, produktów wysoko słodzonych i ostrych potraw. Dieta przy biegunce u dorosłych powinna być też bogata w warzywa, w formie gotowanej lub duszonej są lekkostrawne i dostarczają organizmowi chorego wielu składników odżywczych.

Co warto ograniczyć

Zaleca się eliminację z diety ksylitolu, sorbitolu, miodu oraz produktów będących źródłem laktozy, jak mleko i śmietanka. Żywienie w przewlekłej biegunce nie różni się istotnie od interwencji żywieniowej w postaci ostrej, jednak ważnym czynnikiem jest zdiagnozowanie przyczyny wystąpienia danych objawów. Przewlekła biegunka trwa dłużej i może doprowadzić do niedożywienia jakościowego lub ilościowego pacjenta, dlatego kluczowe jest stosowanie lekkostrawnych posiłków, w niewielkich odstępach czasowych, zjadanie małych porcji i właściwe nawodnienie pacjenta [2].

Ile płynów podawać pacjentom przy biegunce?

Zaleca się, aby ilość płynów podanych pacjentowi nie była mniejsza niż dwa litry, co zależy od nasilenia biegunki. Podczas biegunki dochodzi do odwodnienia organizmu i utraty elektrolitów, więc oprócz nawodnienia chorego warto zadbać o podaż sodu, potasu i glukozy, która zwiększa efektywność nawodnienia pacjenta. Zaleca się picie wody mineralnej, słabych naparów z mięty oraz słabej gorzkiej herbaty. Nawodnienie będzie bardziej efektywne, jeżeli chory będzie pił często i małe porcje płynów. Brak poprawy i dalszy spadek masy ciała jest podstawą do rozważenia innej metody leczenia żywieniowego [2].

1. Krajewska J., Postępowanie w biegunkach, Farmakoterapia, VOL 25 NR 01’15 (284)
2. Włodarek D., Dietetyka, Format-AB, Warszawa 2005
3. Leppert W., Leczenie objawów ze strony przewodu pokarmowego u chorych w medycynie paliatywnej, Nowiny lekarskie 2011, 80, 1, 47–57