Dieta i żywienie pacjentów z problemami z przełykaniem Dowiedz się
Dysfagia – objawy u osób starszych i pacjentów
Dysfagia jest określana jako utrudnione przechodzenie pokarmu z jamy ustnej przez przełyk do żołądka[1]. Pacjenci z dysfagią skarżą się na problemy z przełykaniem nie tylko napojów, leków, pokarmów stałych, ale i śliny. Oprócz utrudnionego przesuwana kęsa pokarmowego częste objawy dysfagii to kaszel, chrypka, ból w klatce piersiowej, zgaga, wielokrotne połykanie jednego kęsa, nudności, cofanie się treści pokarmowej oraz ból podczas przełykania[2].
Choroby i urazy, którym najczęściej towarzyszą problemy z połykaniem
Do chorób, w których możemy zaobserwować dysfagię należą: choroby neurologiczne[3], choroby nowotworowe, porażenia spowodowane urazami, zwężenia przełyku, choroba refluksowa przełyku eozynofilowe zapalenie przełyku, stany po operacjach szyi, głowy oraz jamy ustnej[4].
Żywienie i karmienie przy dysfagii
Odpowiednie żywienie w zaburzeniach połykania stanowi jeden z ważniejszych elementów postępowania z pacjentem. Oprócz odpowiedniego doboru produktów, istotnymi czynnikami są: sposób przygotowania, bezpieczeństwo i efektywność połykania, wilgotność posiłku i jego konsystencja. Zależą one od stopnia dysfagii i przyczyn problemów z połykaniem dlatego konieczna jest konsultacja z neurologopedą i dietetykiem w celu właściwej diagnozy i określenia wymaganego stopnia modyfikacji konsystencji diety. Dyskomfort podczas spożywania posiłków czy napojów może skutkować pomijaniem tych czynności, a w konsekwencji odwonieniem i niedożywieniem chorego[5]. Przeważnie trudną do połykania konsystencją są płyny oraz konsystencja mieszana np. jogurt z musli, zupa z ryżem. Odpowiednio dobrana konsystencja pokarmów jest ważnym elementem terapii dysfagii.
Różne potrzeby pacjentów
Sposób żywienia pacjenta zależy w dużej mierze od tego, czy pacjent sobie radzi z połykaniem produktów stałych czy również płynów. W tym celu konieczna jest wizyta u neurologopedy i odpowiednia diagnoza. Dodatek preparatów specjalnego przeznaczenia medycznego do zagęszczania płynów znacząco ułatwia pacjentom ich przyswajanie, przez co obniża ryzyko odwdonienia chorego. U pacjentów z dysfagią utrudnione jest również przyjmowanie stałych pokarmów. Skutecznym sposobem na radzenie sobie z problemem jest modyfikacja konsystencji pokarmów i odpowiednie rozdrobnienie przez stosowanie technik kulinarnych, jak przecieranie, miksowanie, miażdżenie oraz rozgotowywanie. Spożywanie pokarmów często, a w małych ilościach jest wskazane u pacjentów z zaburzeniami połykania, podobnie jak różnorodność produktów spożywczych[6]. Do uzyskania odpowiedniej konsystencji można też używać zagęstnika np. preparatu Nutilis Clear. Nie zmienia on smaku i zapachu potrawy, pozwala na dostosowanie konsystencji do możliwości pacjenta. Jest też odporny na działanie amylazy ślinowej (enzym, który znajduje się w ślinie i już w ustach zaczyna trawić węglowodany), dzięki temu w razie przetrzymywania porcji jedzenia w ustach nie zmienia ona konsystencji, nie ulega rozwarstwieniu a nadal utrzymuje rekomendowany stopień zagęszczenia.
Dieta w dysfagii – co jeść, gdy trudno coś przełknąć
Posiłki takie, jak zupy kremy, miksowane owsianki, drobne gulasze, pulpety, puree i ryby upieczone do miękkości są odżywcze i łatwe do przygotowania. Produkty zbożowe powinny być uprzednio namoczone w płynach, które maja określoną wartość energetyczną jak mleko czy wywar. U pacjenta z brakiem apetytu lub niedożywieniem warto wprowadzić do diety produkty o wysokiej wartości odżywczej, jak: jaja, masło, śmietana, mięso czy tłuste ryby. Warto podkreślić, że im dieta chorego będzie bardziej obfita w płyny, tym trudniejsze jest pokrycie zapotrzebowania na energię i makroskładniki. Niewystarczającą podaż diety kuchennej można uzupełnić o doustne preparaty odżywcze[7] jak Nutridrink. Płyny są jednak trudną do połykania konsystencją, więc preparaty te można np. dodawać do gęstych zup kremów czy warzywnych puree.
Jadłospis dla osób z dysfagią: przykłady dań
| Przykładowe dania | Składniki | Przygotowanie |
|---|---|---|
| Mus czekoladowy z awocado |
| Całość zblendować |
| Krem z białych warzyw |
| Ziemniaki, seler, pietruszkę, cebulę i czosnek podsmażyć przez chwilę na 1 łyżce oleju, następnie zalać bulionem i ugotować na małym ogniu do miękkości. Dolać śmietanki, zmiksować, doprawić ulubionymi ziołami. Dodać żółtka, drugą łyżkę oleju rzepakowego i zmiksować jeszcze raz. Zupę można podawać z uprzednio namoczonym chlebem. |
| Pieczony łosoś z puree z dyni i tłuczonym groszkiem |
| Dynię należy pokroić na kawałki i upiec w piekarniku. Łososia doprawić solą, cytryną i ziołami i wstawić do piekarnika nagrzanego do 180 stopni na 20-25 min. Do małego garnka wsypać groszek, dodać masło i dusić na małym ogniu. Upieczoną i gorącą dynię obrać ze skórki i zmiksować z oliwą , żółtkiem i ulubionymi przyprawami. Ugotowany groszek zmiażdżyć tłuczkiem i doprawić wedle uznania. Wszystko podawać razem. |
[1] Janusz Książyk i wsp., Zalecenia leczenia żywieniowego u dzieci z przewlekłymi chorobami układu nerwowego, Neurologia Dziecięca Vol. 20/2011 Nr 40
[2] Paweł Stręk, Dysfagia po laryngektomii częściowej u osób w podeszłym wieku, Polska Medycyna Paliatywna 2005, 4, 4, 156–161
[3] Sławomir Budrewicz i wsp., Zaburzenia połykania w chorobach układu nerwowego — diagnostyka i leczenie, Polski Przegląd Neurologiczny 2018; 14 (1), 28–34
[4] Muhammad Aslam, MD i wsp, Dysphagia in the Elderly, Gastroenterology & Hepatology Volume 9, Issue 12 December 2013
[5] Joanna Terlikiewicz i wsp., Zaburzenia połykania, Polska Medycyna Paliatywna 2003, tom 2, nr 1
[6] Stanisław Kłęk i wsp., Leczenie żywieniowe w neurologii, Polski Przegląd Neurologiczny 2017;13 (3):106–119